Jak duch Eleonory Lucas szpacyrowoł po Bełku
Padołech sie co ło Bełku szrajbowołech za tela i tera byda szrajbowoł ło czym inkszym, a tukej wele starego kościoła zrobili Europejskie Dni Dziedzictwa, a ku tymu tysz dożinki, latoś starostami łostali Stanisława i Andrzej Ptak. Z tego co sie spominom to majontek Bełk, erbnoł John Baildon łod sfojigo szfigerfatra Franciszka Gally, jak sie wzion za baba jego cera Helena, po Johnie majontek trefił sie jego synowi Arturowi kiery go sprzedoł, Antonowi Gemander, a po jego babie Emillie z domu Lucas kiero była ciotkom Alfonsa Lucasa, erbnył go Alfons. Łod niego majontek kupił Bronisław Albinowski, wszyscy co ło nim szrajbujom podkryślajom, co był herbu Jastrzębiec, sfoj herb mieli tysz Baildony, a ku tymu cera Maria była grofkom/hrabinom po chopie Aleksandrze Schtrachfitz.
Fajerowanie zaczło sie mszom żniwnom we kościele, potym we starym kościele szło łobejżeć wystawa ło familiji łostatnigo właściciela Bełku Bronisława Albinowskiego i jego gościu kiery przijechoł na byzuch, był to niy byle fto yno gynerał Władysław Sikorski, zresztom Albinowski tysz był synym gynerała, a matka Juliuszowa Albinowska jeszcze we Lwowie szrajbowała ksionszki kucharski i gospodarski. Musiała być szporobliwom/oszczyndnom babom, bo przeważnie szrajbowała ło oszczyndnym i postnym jodle, gospodynie ze KGW wg jej przepisow prziszykowały nudelzupa ze pokrziwom i zupa grochowo proboszczowka, a krom tego tradycyjne dożinkowe jodło, grochowka ze kuchni polowej, chlyb ze szpyrkom, nikierzi padajom ze tustym, abo szpekym jeszcze inksi s fetym, bogracz itp. Dziecka mogły dostać kupić gofry, fedry ze katofli na patyku i inksze maszkiety. Ło byzuchu Sikorskigo i ksionszkach kucharskich pani Albinowskij słyszołech piyrszy ros we życiu, ale jak to starziki godali czowiek uczy sie cołki życi. Ksionszki Albinowsko szrajbowała na Ukrainie we ciynszkich czasach, skuli tego było to jodło oszczyndne, czy te ksionszki i przepisy trefiły pod szczechy do Bełku to wontpia, kaj Bełk, a kaj Lwów, czy sie przidajom tera tysz wontpia, we naszym bifyju je jusz sztapel ksionżek kucharskich, a ku tymu przepisy wyszcziżone ze cajtongof i jeszcze handszrifty, ale ni ma z nich profitu. Spominoł kiedyś jedyn pyndzyjonista, co we ciynszkich czasach po wojnie cołki dziyń jadło sie żur, żurek i żureczek, som pamiyntom jak za PRL-u brakło u piekarza chleba, to oma, abo matka piykła ajerkuchy na kiszce, abo maślonce, a jak oma niy miała mlyka, to uczaskała jajco ze cukrym i dowała do kawy zbożowej, smakowała jak ze mlykym. Dzisioj ajerkuchy umi upiyc mało kiero baba, a szkoda, za to po gipku idzie zrobić brołt zupa, bo niy trza jom warzić, styknie we czajniku uwarzić woda, kierom zalywo sie pokroty, abo podrobiony chlyb ze posiekanym knoblochym/czoskym i pomaszczono kiedyś łojym, tera przeważnie masłym, idzie pedzieć co to je zupa błyskawiczno, abo gorki kubek, do tego rozgrzywo i na knobloch godajom naturlich antybiotyk. No ale dzisioj niy muszymy tak fest szporować czy szpiterlaczyć besto łowiynzio rolada, modro kapusta i kluski jodomy niy yno we niydziela. Szło tysz łobejżeć we pojszotku stary kościoł i posłuchać przewodniczki co tam momy, a potym stary kierchof, a na koniec jeszcze kapliczka na kopcu tz "Wzgórze Lucasów", połoglondać stare wojskowe łaziki i gywery. Był tysz tyjater "Dzieje Bełku we trzech aktach" ło życiu familije Albinowskich i byzuchu Sikorskiego, nojlepij wypadła dziołcha kiero wystympowała za kucharka, kiero wyparziła ze kuchnie ze przipolonym garcym ze kierego sie kopciło choby s kumina i z larmym łobleciała cołki plac, a na koniec ze grobowca we kierym leży wylazła po biołu Elinor Lucas i poszpacyrowała ze cichym śpiywym asz na scyna, przi sposobności zareklamowała szczypiynia. Dzioło sie tu tela, co ciynszko fszysko łogarnyć, grała łorkiestra ze Wodzisławio i śpiywali solisty, śpiywały tysz baby ze KGW, jo tysz tam był i grochowa i chlyb ze fetym wcinoł. Fto chce wiedzieć wiyncyj umi posznupać we necu.
Artykuł ukazał się w Dzienniku Zachodnim z dnia 15.10.2021 r. pt. "Jak duch Eleonory Lucas szpacyrowoł po Bełku"
Co jakiś czos trefiom we gyszefcie abo na torgu ludzi ze Bełku, abo Palowic kierzi radzi czytajom moje teksty po ślonsku, besto prziszło mi do gowy pokfolić sie tekstym naszrajbowanym na konkurs "Naszej Gazety Mikołowskiej" za kiery pora lot nazot dostołech piyrszy prajs, we dogrywce, a je to tłumaczynie na ślonski tekstu kiery naszrajbowoł po polsku Dariusz Dyrda.
S polskigo na nasze, a co prawie to na moje
Życi ślonskij familije – łobrozki
Z dowiyn downa Ślonzoki mieli we wielgij zocy familijo. Cołki familije łod najmyńszego bajtla do nojstarszego ołpy trefiały sie na geburstagu, na Szczybnym abo Złotym Weselu (abo jak nikierzi godajom – Godach), na Godni Świynta abo na Zajonczka, a na łotpust tysz.
Na gyburstag sie żodnego niy prosi. Kożdy fto sie do tego poczuwoł to szoł na byzuch ze winszowaniem i geszynkym. Geszynki były rostomajte. Omie abo tanty (ciotce) dowało sie kwiotki, przeważnie ze zegrotki, mogły być tysz lacze abo taszka, abo maszkety, szekulada, bomboniera. Kwiotki to przeważnie bez lato nelki, rołzy, leluje abo tulpy.
Chopom dowało sie przeważnie flaszka gorzoły, abo sztrykowany cwiter, fuzekle, czasym taszyntuch, nikierzi padajom sznuptychla, cygarety, glazyjki abo lacze, mog tysz dostać binder abo szal, a bez zima to i orinklapy.
Dziecka to przeważnie dostowały bombony abo graczki: dziołszki lalki, abo cołko pupynsztuba, a synki – autka, fligry abo bale, czasym skorkowe do fusbala, ale przewarznie ze guminu, jo dostoł kiedyś cug ze pakietu, a modszy bracik żołty plastikowy traktor do skłodanio.
Na byzuch przijyżdzali i przichodzili ujki i ciotki ze dziciami, szwigermuter i szwigerfater, potka i potek. Do łojcow i szwigrow przichodziły dziecka ze swojimi babami abo chopami i ze wnukami. Goście siadali przi stole przykrytym biołym damasowym serwetym, abo płociynnym wyszywanym serwetym, naturlich weszkrobionym i wymanglowanym, na stole stoł porcelanowy kafeserwis – zbonek, szolki i talyrziki. Ku bonkawie była zista ze bratruły abo prodiża abo torta ze krymym na samym maśle.( Mom tako staro fotka na kieryj idzie porachować we kuchni pora tortow). A na świynta i łotpust kołocz ze syrym i ze makim, bez gotki. Na wieczerzo zowdy boł katofelsalat, a ku tymu knobloszka i świński kotlet. Na świynta i łotpust kołocz ze syrym i makym musioł być.
Jak gospodorze robili świniobicie (wele Ustronia zabijaczka, zbijaczka), to goście dostowali do jodła krupnioki, żymloki, leberwoszt i preswoszt, zaro po świniobiciu jadło sie gorki welflajsz ze zymftym i chlebym.
Przi stole to chopy godali o robocie na grubie abo hucie, (jak sie to godo fedrowowali), rozprawiali ło lotowaniu gołymbi, ło fusbalu abo polityce, przi tym zowdy przychodzili do zwady. Łosprawiali tysz wice i śpiywali rostomańte ślonski śpiywki po polsku i nimiecku. Czasym ktoś przygrywoł na cyji abo łorgankach.
Chopy przeważnie rżnyli we szkata, a baby godały ło bele czym, ze jakigo modynhefta wziońć muster/wzor na klajt, abo ło sztrykowaniu i heklowaniu, jak zrobić dałerwele. Dziecka miały fraj, skokały po tapczanie, bawiły sie we antryju abo kryły sie pod stołym. Zowdy jednak przilatywały jak je zawołali łojcowie, bo jak niy ty były lyjty, a to była wielo gańba.
Łojcowie bardzo przoli swoim dzieckom i uczyli mieć w poważaniu starszych ludzi.
Nojmłodsi godali do łojcow, omy i opy za dwoje „wy”. We nikierych familijach to do omy i ołpy godali za troje „łoni”. Taki bajtel godoł: „Mamo, dej mi konsek kołocza ze syrym. Niy dosz? To możnej oma mi dajom?”
Skóli geburstagu ludzie dowali tysz na mszo, za tego co mioł geburstag, a na gościnie niyroz był tysz farosz abo kapelonek.
Szulkolegi łod bajtla na gościna niy przychodzili. (bajtle przynoszom do szkoły bombony i rozdowajom kolegom we klasie).
Ze somsiadami szło sie spotkać bez cołki rok na ławeczce przed chałpom. Ludzie wynosili tysz ze chałpy stołki abo ryczki coby sie siednyć do kupy cuzamyn łodpocznońć i poklachać.
Godało sie ło robocie we chałpie, warzyniu, pieczyniu ło tym co sie kaj usłyszało, na mieście abo na torgu, abo co kaj sie zdarzyło. Czasym były z tego klachy abo i łostuda.
Ślonzoki niy poradzom sie wadzić. Niy poradzom sie długo wnerwiać na sia. Ślonzoki sie majom we zocy. Jedyn drugimu niy robi krziwdy, ale zowdy staro sie pomoc. Szło by tak dugo godać i szrajbować ło życiu we familiji Ślonzokow. Jedno je richtich pewne Ślonzok przaje swojij familiji nojbardzi, somsiadow mo w zocy, ale nojlepij mu je u sia we chałpie i na swoim placu.
PS. We piyrszym etapie konkursu piyrszy prajs dostoł Utopek - Bogdan Dzierżawa.
(źródło: belk.pl)
Komentarze