Zofia Przeliorz
Jak yno minyła trzecio niedziela Wielkigo Postu, nasza starka Yma kożdy rok pytała sie o to samo: Kiery latoś pódzie nazbiyrać hłabinek na palma?
Starko, a muszymy? Dyć przeca na torgu sprzedowajōm gotowe palmy ze suszonych kwiotkōw kiere wcale nie sōm drogi. Kupiymy se tako i bydzie bez roboty! – Odezwała sie Małgosia. Małgosia była jeji nejstarszōm wnuczkōm. Sztudyrowała w Zabrzu, bo chciała być dochtorkōm.
Ty mi tu z takimi mōndrościami nie wyskakuj! – Znerwowała sie starka. Jak świat światym, u nos nigdy żodyn do kościoła nie szoł z palmōm zrobiōnōm ze słōmionek. Dyć przeca wiycie, że palma musi być szumno, zielōno. Skuli tego trzeba zawczasu naobcinać łōńskorocznych hłabinek i postawić ich na ôknie, co by sie do niedziele palmowej piyknie rozwinyły. I pamiyntecie, że palma też ni może być zrobiōno z bele czego. Jak jo była młodo, toch dycko niōsła do kościoła palma kiero robili mōj tatulek, a do kierej dowali kokocz, kalina, lyska, kocianki, rozkwitniynte gałōnzki cześnie abo wiśnie, jałowiec, trzcina, a wszystko piyknie poowijane gałōnzkami fiby abo wiyrzby.
Ale starko, skōnd my to wszystko weznymy?
No popytocie sie, może kiery mo w zegrōdce kokocz abo kalina to wōm do pora prōntków, a z resztōm to tam chyba komedyje mieć nie bydziecie, bo lyska rośnie blisko chałpy, cześnia i wiśnia w ôgrodzie, jałowiec je dycko zielony, a kocianki sie same rozwinōm.
I tak koniec kōńcōw po gałōnzki do palmy wybrała sie Małgosia. Tak szła i myślała, do kogo by tu zōnś, bo wszyndy przed chałpami rosły yno małe świyrczoki, libynzbałmy albo inksze nowomodne krzoki. Kokocza ani kaliny nikaj nie widziała. Już myślała, że do dōm przidzie z pustymi rynkami, ale że gynał mijała chałpa od starej Cyrońki, toteż uznała se, że tam wstōmpi. Cyrōńka miyszkała sama w swojij chałpie, bo już od pora lot była wdowōm. Jeji dzieci wykludziły sie jedne do miasta, a drugi do swoich nowych dōmōw. A że jeszcze zdrowi miała jaki taki, toteż wolała miyszkać se sama. Małgosia zastanowiała sie czy aby Cyrońka bydzie w dōma, ale nie musiała nawet do dźwiyrzi zwōnić, bo zoboczyła jōm jak sie grzōnto po placu.
Szczynść Boże! – zawołała.
Szczynść Boże! – a dyć nōm chyba pies zdechnie, żeś ty Małgośko też do mie prziszła! Tako gryfno frela sie z ciebie zrobiła. A jeszcze niedowno cie starka w chadzce nosili. Bezma sztudyrujesz. Porozprowiej jako tam na tych szkołach sie mosz.
I tak Małgosia chciała czy nie chciała musiała trocha prozprowiać o swojim sztudynckim życiu. A Cyrońka yno kiwała głowōm a na koniec pedziała: - dziwejsie jakich my sie to czasōw doczekali. Jak jo była młodo, to kaj by se też kiery był pomyśloł, żeby dziołcha ze wsi na taki szkoły posyłać. Ja, też my sie uczyły. Jak my skōńczyły szkoła podstawowo, to my szły sie uczyć warzić, piyc, szyć, wyszywać, sztrykować, heklować, żeby potym jak sie wydōmy, umiały my se w życiu poradzić. Ja, ale świat idzie naprzōd i na to ni ma rady. Widzisz tak żech sie rozgadała, że anich cie sie nie spytała co byś rada.
- A wiycie, szukōm kokocza i kaliny na palma, bo starka padajōm, że bez tego to porzōndnej palmy nie bydzie. A jo se tak padōm, że jak u wos nie nojda, to już chyba nikaj.
- Toś dobrze trefiła, bo mōm kokocz w zegrōdce i ze dwa prōntki ci dom, bo już też tam za bardzo hojny ni ma. Kaliny co prawie ni mōm, ale zōndź hań nad ta krzikopa kiero płynie bez łōnki. Tam wele mostka rośnie kalina.
Cyrońka dała Małgosi dwie gałōnzki kokocza i na koniec pedziała: - A jak przidziesz do dōm, to pozdrōw tam starki ôdy mie. A niech też kiedy przidzie mie nawiydzić to se porozprowiōmy. Bo jak tak człowiek je po całych dniach sōm, to se potym rod z kim pogodo.
Małgosia piyknie podziynkowała za kokocz i za pozdrowiynia do starki a potym jeszcze poleciała nad rzyczka i uciyna pora gałōnzek kaliny. Jak prziszła do dōm i pokozała co prziniōsła, starka ôgromnie sie uradowała.
Ale powiydz mi kaj żeś to dostała?
A wiycie, kokocza dała mi staro Cyrōńka. Kozała Wos też pozdrowić i pedziała, żebyście też kiedy jōm prziszli nawiydzić.
Piyknie dziynkuja za pozdrowiyni, a nawiydzić to by sie jōm też przidało, bo to człowiek jak już swoji lata mo, to dzisiej je, a jutro go ni ma. Fajnie żeś mi to prziniōsła, a reszta to se już sama w naszej zegrōdce naobcinōm.
Kiedy przed Niedzielōm Palmowōm Małgosia zaś przijechała do dōm, starka już miała zrobiōne dwie szumne palmy. Wyglōndały choby pukiety, tela yno, że w pukietach łodygi kwiotkōw zwiōnzane sōm przeważnie szlajfōm, a tukej były mocno ôbwiōnzane ciynkimi gałōnzkami wiyrzby i czyrwiōnymi gałōnzkami fiby. Żeby do jutra nie zwiyndły, były wrażōne do wielkigo zbōnka z wodōm.
Nō i jak, podobajōm ci sie palmy?
Nō, szumne sōm starko jak nie wiym co! Yno powiydzcie mi czamuście zrobili dwie?
Nō jako czamu? Z jednōm przeca jo pójda do kościoła, a z drugōm ty!
Czamu jo? Niech kiery synek idzie! Jorguś abo Ziguś, przeca sōm młodsi, to im to bardzij bydzie pasować!
Już ty mi tam o synkach nie godej! Żeby zaś tak jak łoński rok, zamas piyknej palmy jakoch im zrobiła, prziniyśli mi do dōm yno same kikutki?
A to jako sie to stało?
Na przeca wiysz dziołcho, że poświyncōno palma chroni człowieka od choroby i od wszelkigo zła. Żeby człowiek nie chorowoł, to trzeba go takōm palmōm trzi razy klepnyć bez pleca. Łoński rok żech zrobiła szumne palmy obu naszym synkom. A że do kościoła mōmy dość kōnsek drōgi, to szli se do kupy cołkōm hormijōm. Łoroz kierymuś sie spōmniało, żeby drugigo klepnyć po plecach. No i klepnył. A tyn drugi nie chcioł być gorszy i padoł: - Kieś ty mie klepnył, to dej, teraz jo cie klepna, żebyś ty też nie chorowoł.
Ty, ale jo ciebie yno tak troszka, a ty mie tak fest! – Padoł tyn piyrszy.
Dyć jo cie tak samo jak ty mie!
Ty cygonie, dej jo ci pokoża jak jo cie klepnył, a jak ty mie!
A jo cie wcale tak nie klepnył, yno tak! – A jak to w takich razach bywo, reszta synkōw podzieliła sie na dwie strōny i zaczyna sie haja, ża yno te palmy w lufcie furgały! Cołki szczynści, że starsi też szli do dōm i ich rozgōnili. A nasze synki to sie aż boły do dōm prziś, bo wiedziały, że za to po galotach dostanōm.
Starko, a porozprowiejcie mi czamu palma robi sie z takich, a nie inkszych gałōnzek?
Wiysz czamu? Bo tak sie dycki u nos robiło. Jak żech była mało, to żech sie też o to mojij starki pytała, a ôni mi pedzieli że kokocz sie dowo skuli tego, że z jego owocōw robi sie różańce, a w modlitwie różańcowej jest przedstawiōne cołki życi Pana Jezusa i Paniynki Maryje. Kalina sie dowo skuli tego, bo tak jak kiedyś Pōn Jezus rod przebywoł nad rzykōm Jordan i Jeziorym Galilejskim, tak ôna też rada rośnie nad stowami i rzykami, zaś kocianki i piyknie rozwiniynte gałōnzki cześnie abo wiśnie, to jest pamiōntka gałōnzek palmowych kierymi witali Pana Jezusa jak wjyżdżoł do Jerozolimy. Nō a jałowiec, a jak kto ni mo jałowca to dowo gałōnzki agryzu na pamiōntka ciyrniowej korōny kiero Pon Jezus mioł na głowie, a trzcinom przeca Pana Jezusa bili. Ale widzisz nejważniyjszo w palmie jest lyska, bo tam kaj rośnie lyska, tam nigdy nie uderzi, choby nejwiynkszo burzo była.
A po jakimu starko?
Widzisz dziołcho, na pewno sama wiysz, że jak Pōn Jezus był malutki, to krōl Herōd chciol go zabić i skuli tego Rodzina Świynto musiała uciekać do Egiptu. I jak już byli kōnsek drōgi od Betlejem, słyszōm stukot kōńskich kopyt. Kapli sie, że to wojsko krōla ich goni, a ôni ni majōm kaj sie skryć. Łoroz widzōm rosnie taki wielki drzewo. Myślōm se, skryjymy sie za nim, to monej nos te wojoki nie dojrzōm. A tym drzewym była osika. Jak yno zejrzała, że ôni sie za nia skryli, jak nie zaczła wajać: - Po co ście sam wele mie stanyli! Idźcie se dalij! Dyć jak te wojoki wos sam ujrzōm, to nie yno wos zabijōm, ale i mie zetnōm i cołko ze strachu zaczyna sie trzynś.
Co świynty Józef z Paniynkom Maryjom mieli robić? Wziyni i pojechali dalij. Nie ujechali daleko jak ujrzeli taki niewysoki krzok. Stanyli wele niego, a tyn krzok rozchylił swoji gasłynzie i zakrył ich całych tak, że ani ich, ani tego jejich osiołka na kierym jechali nie było widać. Jak Herodowe wojoki przejyżdżały wele nich, to ani im do głowy nie prziszło, że ôni sie skryli pod tym krzokiym. A tym krzokiym była lyska. I za to, że uretowała małego Jezuska od śmierci, Pōn Bōg se uznoł, że trzeba jōm wynagrodzić. Od tego czasu tam kaj ôna rosnie, tam nigdy nie uderzi i skuli tego ludzie sadzōm jōm we swoich gospodarstwach. Zaś osika za to, ze była tako wylynkano i odmōwiła gościny Panu Jezusowi, została ukorano. Od tego czasu, ledwa nejmyjszy wiaterek dmuchnie, nawet taki, że na inkszych drzewach sie ani jedyn listek nie poruszo, to osika już cołko sie trzynsie.
No to powiydzcie mi yno jeszcze czamu tak te wszystki gałōnzki sōm mocno skrympowane tōm wiyrzbōm i tōm fibōm?
A to skuli tego, że Pana Jezusa też przeca skrympowali jak go w pojmali w Ogrodzie Oliwnym.
A, to skuli tego! A jo se dycko myślała, po jakimu to sie robi tak a nie inacyj. Teraz już byda wiedzieć.
Na drugi dziyń wszyjscy poszli do kościoła żeby poświyncić palmy. Starka z Małgosiōm jak niōsły swoji palmy to dowały pozōr, zeby ani jednego listka nie stracić. Synki mieli latoś swoji palmy zrobiōne ze samych kocianek, zaś mama z tatōm jak kożdy rok, na procesyjo niyśli po gałōnzce kocianek, kierych pełne garce stoły w kościele. Po mszy św. w czasie kierej chór kościelny śpiywoł pasyje, wszyscy poszli nazod do dom. Starka jak dycko klepła poświycōnōm palmōm kożdego trzy razy bez pleca i pedziała: - To mosz, żebyś nie chorowoł. Potym tata wziōn palma od Małgosie i klepnył też starki, no bo jōm też noleżało ustrzyc przed chorobōm. Potym jeszcze kożdy musioł zjeść po jednej kociance, żeby go bez cołki rok garło nie bolało. Na kōniec tata wziōn jedna palma, poszeł ku krowōm i tak samo jak przedtym dōmownikōw, tak teraz kożdo krowa klepnył trzi razy po plecach, żeby zdrowe były i dużo mlyka dowały.
Wielki tydziyń minył jak z bicza strzelił. Nadeszła Wielko Sobota. Jak wszyjscy wiymy, w czasie ceremonii wielkosobotnich przed kościołym świynci się ôgiyń, a w kościele woda. Starka kożdymu przipōminała, żeby w tyn dziyń kożdy wziōn z sobōm świyczka, a ôna wziyna jeszcze woda do poświyncynio i palmy. Nie były ône już tak szumne jak tydziyń tymu, bo poobcinała im wiyrchy.
Starko, na co wy te palmy zaś do kościoła niesiecie? Dyć przeca ich drugi roz świyncić nie bydziecie.- Zapytała Małgosia.
Wiysz, świyncić ich tam nie byda, ale ich opola w poświyncōnym ôgniu.
A robi tak aby jeszcze kto? Bo jo jakoś łōńskigo roku nie widziała, żeby kto palmy w poświyncōnym ôgniu öpoloł.
A, bo to tako dzisiyjszo gupio moda nastała, że ludzie zapōminajōm tego, co było downij. A downij to wszyjscy ôpolali swoji palmy, Taki ôpolōne palmy nazywały sie głowianki i z nich robiło sie krziżyki na pole. A popiōł kiery zostoł po ôpolaniu tych palm, farorz trzimoł aż do nastympnej Szczody Popielcowej, potym go świyncił i murcoł ludziōm czoła w kościele. Teraz, żeby mieć popiōł na Popielec, to se chyba musi swoja palma spolić.
- Starko, ale dyć z nieopolōnej palmy też idzie krziżyki porobić!
Wiym, że idzie. Ale podwiel jeszcze żyja, to chciałach wōm pokozać jak to było, jak żech jo młodo była i żebyście se to wszystko dobrze zapamiyntali.
W drugi dziyń Świont Wielkanocnych po ôbiedzie, starka wziyna sie za robiyni krziżykōw na pole. Małgosia uznała se, że ji pōmoże. Ciyna palmowe gałōnzki na dziesięciocyntymetrowe patyczki i nacinała ich do jednej trzecij długości. W ta szpara starka potym styrkała kōnszczek gałōnzki wiyrzbowej, kierōm przedtym była poowijano palma. Kiedy w koszyczku było już krzyżykōw wiela trzeba, wziyny jeszcze zbōnek ze świyncōnōm wodōm i poszły ôbie na pole. Starka już nie była tako raźno jak downij i doś pryndko sie zmochała, toteż sadziła krziżyki yno od miedze. Na drugo strōna pola lotała Małgosia.
Starko, a czamu to tak trzeba na kożdych gōnach posadzić sztyry krziżyki? A dwóch by tak nie stykło?
Dziołcho, widać, że sie nie znosz. Sama wiysz, że na kożdych gōnach sieje sie abo sadzi co inkszego. Idzie o to, żeby Pōn Bōg strzeg wszystkigo co na tym polu rośnie ze wszystkich strōn. Żeby suszo nie prziszła i nie powysychało wszystko na polu, abo żeby nie było za dużo deszcza i nie wygniło wszystko. Żeby grod nie strzaskol tego co urosło, abo żeby sie jaki chrobastwo nie rozplyniło i nie pozeżyrało tego co urosło. Widzisz dziołcho, trzeba nōm rychtyk Opatrzności Bożej, żeby doczekać sie szczynśliwie żniw, pozbiyrać wszystko, żeby my głodu ciyrpieć nie musieli. A tu weź jeszcze ta świyncōno woda, kropidło, a swiynć te pola, żeby wszelajaki zło jich ômijało.
Starko, a co zrobiymy z tymi krziżykami co zostały?
A o to ty sie już tam nie starej. Postyrkomy jich za balki we chlywie, stodole i w chałpie, żeby sie jaki nieszczynści nie przitrefiło i żeby zło do naszej chałpy dostympu ni miało.
A na co ście zostawili tych trocha gałonzek z wiyrchu z tych palm?
Ty już tego nie wiysz, bo ty krōw nie pasiesz, bo już mōmy elektrycznego pastyrza. Tōż ci powiym. Dycko jak sie u nos wyganiało piyrszy roz krowy na poszo, to ich było trzeba ôkadzić. A ôkadzało sie gałōnzkami palmy i świyncōnym zielim po to, żeby krowōm na poszy sie nic złego nie przitrefiło, żeby dużo mlyka dowały i żeby ich co nie podleciało, abo żeby czarownica mlyka nie zebrała.
Starko, wy w to wszystko wierzicie?
A tam wierza czy nie wierza, ale jak to padajōm strzeżōnego Pōn Bōg strzeże. Jo już tam wola na zimne dmuchać.
I tak se pogadowały, że ani nie dały pozōr jak obeszły cołki pole. Obie wracały zadowolōne. Starka Yma była rada, że Małgosia szła z niōm, a Małgosia była rada, że się czegoś od starki dowiedziała, do czego przed tym nie przywiązowała uwagi.
Kiedy prziszły nazod, nim wlazły do dōm, starka wejrzała na Małgosia i powiedziała:
- Małgośko, obiecej mi, że jak już bydziesz na swojim, to w Niedziela Palmowo dycko poniesiesz do kościoła szumno, zielōno, ślōnsko palma.
Małgosia nie przypuszczała wtedy, że to sōm ôstatni Świynta Wielkanocne w kiere starka była z nimi.
Minyło pora lot. Małgosia skōńczyła studia, wydała sie, doczekała sie dwójki dzieci. Miyszkała w mieście, ale dycko rada wracała do swojij rodzinnej miyjscowości. Kiedy zaś mijała trzecio niedziela Wielkigo Postu, wybiyrała się na poszukiwanie gałōnzek do palmy. Kiedy dzieci podrosły na tela, że same niōsły palmy do poświyncynio, to synek sie spytoł:
- Mamo, a czy my muszymy tak chodzić i zbiyrać te gałōnzki na te palmy? A jakby my tak poszli na torg i kupili gotowe. Sōm taki piykne, krasiate, ze suszōnymi kwiotkami. Wtedy Małgosia odpowiedziała: - Może te palmy sōm i piykne, ale u nos na Ślōnsku, palma dycko musiała być szumno, zielōno. I my też tako palma poniesymy do kościoła. Bo widzicie w tej palmie kożdo gałōnzka mo jakiś znaczyni. Ale pamiyntejcie, że nejważniyjszo w ni jest lyska.
Bo jak Pon Jezus był mały...........
SŁOWNICZEK
co byś rada czego sobie życzysz
dycko zawsze
fiba czerwona wierzba
frela panna
furgać fruwać
gynał akurat
haja awantura, bójka
heklować szydełkować
hłabina długa gałązka
jaki taki w miarę dobry
klepnyć bez pleca uderzyć lekko w plecy
kocianki bazie
kokocz kokoczka, rodzaj krzewu
komedyjo kłopot
krasiaste kolorowe
libynzbaum tuja
lotać biegać
luft powietrze
lyska leszczyna
łoński rok zeszły rok
murcać brudzić się
postyrkać powkładać
prontek cienka gałązka
raźny sprawny
rychtyk rzeczywiście
sztrykować robić na drutach
sztudyrować studiować
wrazić włożyć
wydać sie wyjść za mąż
Yma Emma
zmochać sie zmęczyć się
Komentarze